สัปดาห์ที่ ๒

๓.ประโยชน์ของการออกแบบการเรียนการสอน

          การลงทุนที่ประสบความสำเร็จ หมายถึงการที่ผู้เกี่ยวข้องทุกคนได้ประโยชน์ หากเปรียบเทียบกับการทำงานทางธุรกิจแล้ว ประโยชน์ย่อมหมายถึงกำไร เจ้าของธุรกิจได้กำไร ลูกค้าพอใจในราคา คุณภาพและการบริการ คนงานและลูกจ้างได้รีบค่าจ้างแรงงานที่เหมาะสม และมีความรู้สึกที่ดีต่อบริษัท ในทำนองเดียวกัน นักศึกษาที่เกี่ยวข้องกับการเรียนการสอนย้อมได้ประโยชน์จากการเรียนการสอนไม่มากก็น้อย ดังนี้ ไชยยศ  เรื่องสุวรรณ ได้กล่าวว่า

๑. ผู้บริหารหรือผู้จัดการโปรแกรมการศึกษาและกาเรียนการสอนย่อมต้องการความมั่นใจในประสิทธิภาพ และประสิทธิผลของการเรียนโดยใช้งบประมาณที่ประหยัดที่สุด

๒. นักออกแบบการสอน ย่อมต้องการความมั่นใจว่าโปรแกรมที่ออกแบบไว้เป็นโปรแกรมที่น่าพอใจ ซึ่งตัวบ่งชี้ที่สำคัญในความพอใจก็คือผู้เรียนสามารถเรียนรู้ได้ในเวลาที่เหมาะสม

๓. ครูผู้สอนต้องการที่จะเห็นผู้เรียนได้รับความรู้ ความสามารถอื่นๆ ที่จำเป็นรวมทั้งต้องการมีความสัมพันธ์ที่ดีกับนักเรียน

๔. ผู้เรียนต้องการความสำเร็จในการเรียน ได้รับประสบการณ์การเรียนด้วยความสนุกสนานและพอใจ  (ไชยยศ, ๒๕๓๓ : ๑๓)

ออร์แลนสกรี และสตริง (Oransky and Stering,๑๙๘๑) ได้สรุปผลการวิจัยการสอนรายวิชาเทคนิคต่างๆ ด้านการทหารที่มีการออกแบบระบบการเรียนการสอนเป็นอย่างดีว่าสามารถลดเวลาการสอนรายวิชาเหล่านั้นลงได้จาก ๒๕.๓๐ สัปดาห์ เหลือเพียง ๙.๖ สัปดาห์ อย่างไรก็ตามรายวิชาดังกล่าวที่เป็นรายงานผลการวิจัยนั้น เป็นรายวิชาด้านการทหาร ยังไม่มีรายงานผลการวิจัยรายวิชาอื่น (ในต่างประเทศ) ที่พัฒนาขั้นมาโดยกระบวนการออกแบบการเรียนการสอนแล้วกดเวลาการสอนได้ สำหรับในประเทศไทยอาจกล่าวได้ว่า ระบบการสอนของโครงการส่งเสริมสมรรถภาพการสอน (Reduce Instructional Time : RIT) นั้นเป็นการออกแบบและพัฒนาการเรียนการสอนที่ผลการวิจัยระบุว่าสามารถลดเวลาการสอนของครู และเพิ่มประสิทธิภาพการเรียนรู้ได้เป็นอย่างดี (ไชยยศ,๒๕๓๓ : ๑๔)

ความแตกต่างระหว่างบุคคล จากข้อความจริงที่ว่า บุคคลย่อมแตกต่างกัน ไม่มีคนสองคนใดเหมือนกันทุกประการ นักเรียนบางคนเรียนเพื่อหาวิชาได้เร็วมาก บางคนเรียนได้ช้า บางคนเรียนได้ดีที่สุดด้วยการปฏิบัติ บางคนเรียนได้ดีเมื่อมีกิจกรรมร่วมกับผู้อื่น บางคนเรียนได้ดีด้วยการสังเกต ด้วยการอ่าน การที่ผู้สอนจะเพิกเฉยต่อแบบการเรียนรู้ที่ต่างกัน (difference learning style) ของแต่ละบุคคลจะทำให้ประสิทธิภาพการเรียนการสอนไม่เกิดผลเท่าที่ควร เป็นการเสียเวลาทั้งครูและนักเรียนที่ได้พยายามมาโดยตลอด การออกแบบการเรียนการสอนที่เหมาะสมกับเอภัตภาพของผู้เรียนแต่ละคนจะช่วยสนองความต้องการระหว่างบุคคลได้

กลยุทธ์การสอน การเรียนการสอนที่เน้นการสอนรายบุคคล โดยอาศัยสื่อต่างๆ เข้าช่วย ทั้งที่เป็นสื่อประเภทที่มีความซับซ้อนน้อย เช่น กระดาษ ดินสอ สื่อที่มีความซับซ้อนปานกลาง เช่น โสตทัศนูปกรณ์ต่างๆ และสื่อที่มีความซับซ้อนมาก ซึ่งหมายถึงสื่อที่มีปฏิกิริยาสัมพันธ์ซึ่งกันและกันโดยอาศัยสื่อโทรคมนาคม (interactive learning media) และคอมพิวเตอร์เข้าช่วย การเรียนการสอนแบบรายบุคคลทำให้ผู้เรียนเกิดความคิดสร้างสรรค์ พัฒนามโนทัศน์ของตนเอง เป็นการเสาะแสวงหาความสามารถพิเศษของผู้เรียน และเปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้ใช้ศักยภาพของคนที่ซ่อนเร้นอยู่ภายใน ทำให้ผู้เรียนช้าไม่เหนี่ยวรั้งผู้เรียนเร็ว และผู้เรียนเร็วสามารถไปได้ไกลที่สุดจนสุดพรมแดนความรู้ของตนเอง

การประเมินผลเพื่อปรับปรุงการเรียนการสอน จะทำให้ผู้สอนและผู้เรียนปรับปรุงตนเองอยู่เสมอ เพราะการประเมินผลเพื่อปรับปรุงการเรียนการสอนอาศัยการประเมินตัวต่อตัว ประเมินกลุ่มย่อยและการทดลองภาคสนาม การออกแบบการเรียนการสอนจะทำให้การประเมินในลักษณะนี้ชัดเจนขึ้น และใช้การประเมินแบบอิงเกณฑ์ โดยประเมินผู้เรียนแต่ละคนเปรียบเทียบกับเกณฑ์มาตรฐานที่กำหนดไว้ หรือเปรียบเทียบกับจุดประสงค์  ในลักษณะนี้จะทำให้ผู้เรียนเรียนด้วยความร่วมมือกันมากกว่าที่จะแข่งขันกัน เพราะการสร้างสถานการณ์ในชั้นเรียน หรือในสถานศึกษาให้ผู้เรียนเรียนด้วยความร่วมมือกันนั้นย่อมมีประโยชน์ต่อผู้เรียนมากกว่าการสร้างสถานการณ์ให้ผู้เรียนเกิดการแข่งขันการแน่นอน เพราะไม่ต้องมีผู้แพ้ให้เกิดปมด้อยไม่ต้องมีการสร้างศัตรู และที่สำคัญคือผู้เรียนสามารถทำงานของตนเองด้วยความสบายใจ ไม่ต้องพะวงว่าจะสู้คนอื่นไม่ได้ ในขณะเดียวกันหากเพื่อนมาขอความช่วยเหลืออันใด ก็จะยินดีให้ความร่วมมือด้วยดี โดยไม่ต้องเกรงว่าเพื่อนจะดีกว่าตน นอกจากนี้ยังเป็นการเพาะนิสัยที่พึงประสงค์ ให้แก่ผู้เรียนอีกด้วย เพราะหากจัดการเรียนการสอนแบบร่วมมือกันเป็นพื้นฐานแล้ว ผู้เรียนจะติดนิสัยการให้ความร่วมมือกับผู้อื่นในภายหน้า ที่เห็นแก่ส่วนรวม มีความเป็นประชาธิปไตย ยอมรับความคิดเห็น และปฏิบัติตามมติของกลุ่ม แม้ว่าตนเองจะไม่เห็นด้วย รู้จักช่วยให้กลุ่มประสบความสำเร็จในงาน เพราะงานบางอย่าง บางประเภทไม่อาจทำสำเร็จได้โดยลำพังผู้เดียว ต้องอาศัยความร่วมมือช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ส่วนการแข่งขันนั้นบางครั้งเพราะนิสัยเห็นแก่ตัว หรือเอาตัวรอดให้กับเด็กได้ และหากจะยังมีการแข่งขันอยู่ การแข่งขันนั้นควรจะเป็นการเสริมแรงทางบวก คือ การแข่งขันกับตนเองที่จะเอาชนะใจตนเอง มีวินัยในตนเอง และพัฒนาตนเองในที่สุด ซึ่งการออกแบบการเรียนการสอนจะตอบสนองความรู้เรียนและผู้สอนในจุดนี้ได้ด้วยการวางแผนการออกแบบการเรียนการสอนที่สมบูรณ์ (กาญจนาและลัดดา,๒๕๓๗)

๔. แบบจำลองการออกแบบการสอนโดยทั่วไป

          ออกแบบการเรียนการสอนนำความรู้จากหลายสาขามาประยุกต์เข้าด้วยกันเป็นขั้นตอนกระบวนการเชิงระบบเพื่อพัฒนาการเรียนการสอน โดยพื้นฐานแล้ววิธีการเชิงระบบกำหนดให้ต้องระบุว่า จะเรียนอะไร วางแผนการสอนว่าจะยอมให้การเรียนรู้อะไรเกิดขึ้น วัดผลกาเรียนรู้เพื่อตัดสินว่า การเรียนรู้นั้นบรรลุตามวัตถุประสงค์หรือไม่และกัดกรองตัวสอดแทรกจนกระทั่งบรรลุจุดประสงค์

          แบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนทั่วไป มีความง่ายในการใช้มาก แต่ต้องใช้ด้วยความประณีต และปรับปรุงอยู่เสมอ อย่างไรก็ตามแบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไปได้จัดเตรียมการแนะนำขั้นตอนในกระบวนการออกแบบไว้อย่างดี แบบจำลองในลักษณะนี้มีความหมายว่าการออกแบบการเรียนการสอนเป็นกระบวนการเชิงระบบที่ประกอบด้วยขั้นตอนทั่วไปเหล่านี้ คือ ๑. การวิเคราะห์ (analysis) ซึ่งเป็นกระบวนการของการระบุว่าอะไรคือสิ่งที่ต้องเรียน ๒. การออกแบบ (design) ซึ่งเป็นกระบวนการของการระบุว่าจะเรียนอย่างไร ๓. การพัฒนา (development) เป็นกระบวนการของการจัดการและการผลิตวัสดุอุปกรณ์ ๔. การนำไปใช้ (implementation) เป็นกระบวนการของการกำหนดโครงการในบริบทของโลกแห่งความจริง และ ๕. การประเมินผล (evaluation) เป็นกระบวนการของการตัดสินใจตกลงใจต่อความเพียงพอของการเรียนการสอน

 ๕. บทบาทผู้ออกแบบการเรียนการสอน

บทบาทของผู้ออกแบบการเรียนการสอน (designer’s role) สามารถเปลี่ยนแปลงได้ขึ้นอยู่กับสิ่งที่นำเสนอว่าต้องอาศัยเทคนิค หรือไม่ต้องอาศัยเทคนิค และขึ้นอยู่กับส่วนประกอบของทีมการออกแบบ เนื้อหาที่ต้องใช้เทคนิคสูง ผู้ออกแบบจำเป็นต้องให้คำแนะนำในการออกแบบกับผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา (content expert) ถ้าเนื้อหานั้นไม่ต้องใช้เทคนิคที่สูงมากจนเกินไปผู้ออกแบบก็สามมารถจัดทำได้โดยอิสระมากขึ้นด้วยความช่วยเหลือของผู้ชำนาญการด้านเนื้อหาผู้ออกแบบสามารถที่จะทำงานเป็นผู้ให้คำปรึกษาภายนอก และรับผิดชอบภาระงานทั้งหมดเหมือนกับเป็นคนในสำนักงาน ซึ่งได้รับความช่วยเหลือจากผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา บทบาทของผู้ออกแบบสามารถมีได้หลากหลาย ขึ้นอยู่กับความสัมพันธ์ที่มีต่อผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา บทบาทของผู้ออกแบบสามมรถมีได้หลากหลาย ขึ้นอยู่กะบความสัมพันธ์ที่มีต่อผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา  ดังตัวอย่างทั้งสาม (Seels and Glasgow, ๑๙๙๐) คือ

๑.      ผู้ชำนาญการด้านเนื้อหาและมีสมรรถภาพในการออกแบบการเรียนการสอนและเทคโนโลยี และเป็นผู้ที่รู้บทบาทขแงการออกแบบด้วย ไม่จำเป็นต้องอาศัยความช่วยเหลือด้านความรู้ ความชำนาญด้านเนื้อหาวิชา

๒.      ผู้ออกแบบการเรียนการสอน ที่ได้รับการร้องขอให้ทำงานในด้านเนื้อหาที่อาจจะมีความคุ้นเคย แต่ผู้ออกแบบยังคงรู้สึกมีความจำเป็นที่จะทำงานกับผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา

๓.      ผู้ออกแบบอาจได้รับการร้องขอให้พัฒนาหรือวิจัยในด้านเนื้อหาที่ไม่มีความคุ้นเคยและดังนั้นจึงจำเป็นต้องเลือกและทำงานกับผู้เชี่ยวชาญด้านเนื้อหาจำนวนมาก

๖. งานและผลผลิตของการออกแบบการเรียนการสอน

          งานของผู้ปฏิบัติการออกแบบการเรียนการสอนอาจจะหลากหลายในความต้องการด้านความรู้ความชำนาญ ผลิตผลที่ได้และสถานการณ์ของงาน ผู้ปฏิบัติการออกแบบการเรียนการสอนอาจจะวิเคราะห์ภาระงานภายใต้การนิเทศของผู้จัดการโครงการในองค์กรที่เกี่ยวข้องกับการวิจัยและการพัฒนา ผู้จัดการโครงการอาจจะนำทีมซึ่งพัฒนาการประชุมเชิงปฏิบัติการสามวันสำหรับการอุตสาหกรรม (three-day workshop) การออกแบบไม่จำเป็นต้องเป็นทีมเสมอไป ในองค์กรเล็กๆ อาจจะใช้ผู้ออกแบบเพียงคนเดียว ในการกระทำภาระการออกแบบการเรียนการสอน

๖.๑ งานออกแบบ

          พิสัยของงาน (job) เป็นไปตามสถานการณ์ และระดับที่แตกต่างกันของผู้ชำนาญการบางครั้งผู้ออกแบบการเรียนการสอนทำหน้าที่เหมือนเป็นผู้ชำนาญการมนขั้นตอนหนึ่งของกระบวนการ ในบางงานเรียกผู้ออกแบบว่าเป็นผู้ปฏิบัติที่มีสมรรถภาพในการดำเนินโครงการตั้งแต่เริ่มต้นจนสิ้นสุด พิสัยของงานไม่เพียงแต่เกี่ยวข้องกับหน้าที่ที่มีความเฉพาะเจาะจงเป็นพิเศษแต่บางงานต้องการระดับความแตกต่างของผู้ชำนาญการ (expertise)

          โดยปกติ งานในโรงเรียนรวมถึงหน้าที่ในการออกแบบการเรียนการสอน ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งในตำแหน่งอื่นๆ  เช่น ผู้นิเทศหลักสูตร (curriculum supervisor) ผู้ชำนาญการด้านสื่อ (media specialist) นักเทคโนโลยีการเรียนการสอน (instructional technologies) เมื่อเปรียบเทียบกับสถานการณ์อื่นๆ แล้วผลที่เกิดจากการออกแบบการเรียนการสอนอยู่ในระดับต่ำ

          เหตุผลบางประการที่การออกแบบการเรียนการสอนให้ผลกระทบในระดับต่ำ คือ ครูยึดติดกับธรรมชาติดั้งเดิมของโรงเรียน ติดแน่นอยู่กับตารางกำหนดงานประจำวัน การพิจารณาให้ทุนกับโรงเรียนมีน้อย การที่จะทำให้การออกแบบการเรียนการสอนมีความโดดเด่นขึ้นในสถานการณ์ภายในโรงเรียนต้องมีการเปลี่ยนแปลงสามประการคือ ๑. ลดจำนวนวิชาที่ใช้โดยครูและนักเรียนในชั้นเรียนแบบดั้งเดิม (traditional classers) ๒. ส่งเสริมการเรียนการสอนรายบุคคลในหลักสูตรให้มากขึ้น และ ๓. ใช้ระบบการสอนที่สิ้นเปลืองงบประมาณน้อย (low cost) (Seels,and Glasgow, ๑๙๙๐ : ๑๔)

          ภาพความหวังสำหรับตำแหน่งการออกแบบการเรียนการสอนเป็นสิ่งที่ดีเลิศ เพราะสถิติของความต้องการการฝึกอบรมซ้ำ และความต้องการผู้ทำงานในด้านนี้มากกว่าร้อยละ ๔๐ ของนายจ้างที่มีความยากลำบากในการหาผู้ที่มีคุณภาพสำหรับงาน

          ตัวอย่างระดับของผู้ชำนาญการในงานออกแบบการเรียนการสอน

๖.๒ ผลิตผลของการออกแบบ

          ไม่ว่าจะเป็นงานที่ตั้งสมมติฐานไว้ หรืองานในหน้าที่ที่เกี่ยวข้องกับความหลากหลายของผลิตผลก็ตาม จะมีขอบเขตที่แตกต่างและซับซ้อน งานการออกแบบการเรียนการสอนก็เช่นกัน ขอบเขตรวมถึงความแตกต่างของขนาดและเนื้อหาความซับซ้อนรวมถึงความแตกต่างของหลักสูตรหรือสื่อ ในระดับที่เล็กที่สุดของขอบเขตคือ แผนการสอน (lesson plans) และหน่วยหรือชุดโมเดล (modules) ระดับต่อไปรวมถึงรายวิชา (courses) และหน่วย (unit) รายวิชาหลักสูตรและสิ่งแวดล้อม เป็นตัวอย่างของผลิตผลที่มีขอบเขตกว้างใหญ่ ระดับสูงสุดของระดับความซับซ้อน คือ สื่อการเรียนรู้ ซึ่งมีปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกันโดยอาศัยสื่อทางโทรคมนาคม และคอมพิวเตอร์เข้าช่วย ระดับต่ำสุดของความซับซ้อน คือ กระดาษและดินสอ และสำหรับ
โสดทัศนวัสดุ เป็นระดับกลางของความซับซ้อน (Seels and Glasgol, ๑๙๙๐ : ๑๔)

สภาพแวดล้อมที่ประกอบด้วยหน้าที่ของการเรียนการสอน เป็นสถานการณ์สำหรับการออกแบบการเรียนการสอนสิ่งนี้รวมถึงความพยายามออกแบบการเรียนการสอนในสถานการณ์ระหว่างประเทศ การธุรกิจการอุตสาหกรรม สุขภาพและสมาคมที่ไม่มีผลประโยชน์ การเรียนและการศึกษานอกระบบ ทั้งหมดนี้ต้องการการพัฒนาการเรียนการสอนอย่างเป็นระบบ ซึ่งใช้ประโยชน์จากสื่อการเรียนการสอนและเทคโนโลยี

ตัวอย่างสื่อประสบการณ์ประเภทรูปธรรมและนามธรรม

 สื่อประสบการณ์ประเภทรูปธรรมที่สูงที่สุดคือ ประสบการณ์ตรงอย่างมีความหมา

 สื่อประสบการณ์ประเภทนามธรรมที่สูงที่สุดคือ วัจนสัญลักษณ์ คือ ตัวหนังสือ

ความแตกต่างระหว่างสถานการณ์เหล่านี้ สามารถนำไปสู่ความแตกต่างในกระบวนการและผลิตผลของการออกแบบการเรียนการสอน เดอโซ (Dorso,๑๙๘๓ : ๒-๗) กล่าวว่า มีข้อควรระวังที่ควรจดจำสองประการสำหรับผู้ออกแบบที่จะพาตนเองออกไปจากโลกของการศึกษาสู่โลกธุรกิจการให้คำปรึกษา ดังนี้ ประการแรกอาจต้องวิเคราะห์ให้มากก่อนที่จะได้ทำสัญญา และประการหลังอาจต้องเสนอโครงการที่ใช้งบประมาณน้อย แม้ว่าจะไม่เป็นไปตามต้องการนักเพื่อการแข่งขัน

ในลักษณะที่คล้ายคลึงกัน ผู้ที่ผันตนเองจากโลกของการศึกษาระดับสูงไปสู่ระบบโรงเรียนประถมและมัธยมศึกษาจำเป็นต้องรับรู้ว่าบรรทัดฐานที่แตกต่างกันหมายถึงข้อจำกัดที่แตกต่างกันด้วย ข้อจำกัดของระเบียบแบบแผนที่ใช้ประจำสำหรับการอุดมศึกษา คือ การผ่านมาตรฐานการรับรอง ข้อจำกัดของระเบียบแบบแผนที่ใช้ประจำโรงเรียนมัธยมศึกษา คือ งบประมาณและค่านิยมของชุมชน

ผู้ออกแบบจำเป็นต้องเป็นผู้ที่มีความเข้าใจในภาระงาน (task oriented) และสามารถทำงานร่วมกับคนอื่นให้ได้ผลิตผล เพราะว่างานการออกแบบส่วนมากสำเร็จลงได้ด้วยการทำงานเป็นทีม นักออกแบบจำเป็นต้องเป็นผู้ที่มีความคิดกว้างไกล เปิดใจ และสามารถที่จะยอมรับการวิพากษ์วิจารณ์เชิงสร้างสรรค์ได้ มีความอดทนสูงต่อข้อสงสัยของผู้อื่นที่มีต่องานของตน

กาเย่ ได้พรรณนาคุณลักษณะบุคคลของนักเทคนิคการออกแบบการเรียนการสอนไว้สามประเภท คือ เจตคติหรือค่านิยม (attitude or values) ความรู้เฉพาะทาง (specialized knowledge) และทักษะเชาวน์ปัญญา (intellectual skills) หรือวิธีการ (methodologies) นักออกแบบจำเป็นต้องให้คุณค่ากับการสังเกตที่ปรากฎชัดเป็นพื้นฐานสำหรับการกระทำและจำเป็นต้องสามารถวิเคราะห์ผลที่ได้รับจากการเรียนรู้และสถานการณ์การเรียนรู้ ใช้เทคนิคการวัดผลและสร้างแบบทดสอบและมีทักษะทางสถิติและการติดต่อสื่อสาร

ด้วย

เมื่อบริษัท เมาเทน เบลล์ (Moutain Bell Corporation) ต้องการที่จะพัฒนานักออกแบบของตนเองจากลูกจ้างที่ไม่ได้รับการฝึกอบรมในเรื่องที่เกี่ยวกับการออกแบบการเรียนการสอนบริษัทได้พิจารณาทักษะการเขียน การพูด และการวิเคราะห์ และพบว่าทักษพเหล่านี้เป็นหน้าที่พื้นฐานที่นักออกแบบการเรียนการสอนจะต้องปฏิบัติ (Mexwell and Seyfer, ๑๙๘๔ : ๘-๑๐)

นักออกแบบจำเป็นต้องมีทักษะกระบวนการและทักษะระหว่างบุคคลควบคู่ไปกับทักษะการให้คำปรึกษาไม่ว่าจะเป็นสัญญาชั่วคราวในการแก้ปัญหาเฉพาะ หรือได้รับมอบหมายให้ดูแลด้านการให้คำแนะนำเกี่ยวกับการเรียนการสอน บ่อยครั้งที่ต้องสวมบทบาทของการให้คำปรึกษาด้วย ผู้ออกแบบจะถูกขอให้ช่วยเหลือและแลกเปลี่ยนความรู้ซึ่งจะต้องตัดสินใจให้ได้ว่าปัญหาการเรียนการสอนคืออะไร มีผลกระทบต่อใคร และเกี่ยวข้องกับอะไร อย่างไร นักออกแบบต้องสามารถทำให้ประชาชนเชื่อถือและอาสาที่จะทำงานร่วมด้วย นักออกแบบไม่ได้ต้องการที่จะให้การจัดการทุกอย่างต้องขึ้นกับตนเอง แต่ต้องการที่จะแลกเปลี่ยนทักษะ การผสมผสานของการกระตือรือร้น และความสงบเสงี่ยม ซึ่งเป็นคุณลักษณะของที่ปรึกษาที่มีคุณภาพ ก็เป็นอีกคุณลักษณะหนึ่งของนักออกแบบการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพด้วยเหมือนกัน

๗.๒ ประกาศนียบัตร

เราจำเป็นต้องรู้ถึงสมรรถภาพของนักออกแบบการเรียนการสอนตามต้องการ เพื่อที่จะได้เพิ่มพูนสมรรถภาพเหล่านั้น สมาคมเพื่อการปฏิบัติและการเรียนการสอนแห่งชาติ (The national society for performance and instruction) และแผนกการพัฒนาการเรียนการสอนของสมาคมเพื่อการสื่อสาร และเทคโนโลยีการศึกษา (The Division of Instructional Development of Association for Educational communication and technology) ของประเทศสหรัฐอเมริกา ได้ตั้งคณะกรรมการดำเนินงานเพื่อสืบความเป็นไปได้และความสามารถตามต้องการของการให้คำรับรอง (certifying) นักออกแบบการเรียนการสอน

คณะกรรมการดำเนินงาน ได้ตั้งมูลนิธิเพื่อช่วยส่งเสริมความพยายามดังกล่าวนี้ ในแต่ละองค์กรได้มีการแสดงทัศนะตอบโต้กันถึงความต้องการประกาศนียบัตร จนเป็นที่กระจ่างว่า ใครควรจะได้รับการรับรอง ใครควรเป็นผู้ให้การรับรอง และทำไม อย่างไร และพฤติกรรมอะไรที่แท้จริง ที่ระบุว่าเป็นสมรรถภาพ

          สมรรถภาพในการพัฒนาการเรียนการสอนและการฝึกอบรม

          ผู้เชี่ยวชาญที่มีสมรรถภาพในการพัฒนาการเรียนการสอนและการฝึกอบรม มีความสามารถดังต่อไปนี้คือ

๑.ตัดสินใจโครงการที่มีความเหมาะสมสำหรับการพัฒนาการเรียนการสอน

* วิเคราะห์สารสนเทศ โดยพิจารณาศักยภาพของโครงการและตัดสินการพัฒนากาเรียนการสอนอย่างเหมาะสม

* แยกแยะความต้องการในการแก้ไขปัญหากาเรียนการสอนตามเงื่อนไขจากความต้องการการแก้ปัญหาอื่นๆ (เช่น การออกแบบงาน การพัฒนาองค์กรและอื่นๆ )

* พิจารณาความเหมาะสมของการตัดสินใจเลือกโครงการและจัดเตรียมเหตุผลของการตัดสินใจ

๒.ดำเนินการประเมินความต้องการจำเป็น

* พัฒนาแผนการประเมินความต้องการจำเป็น รวมถึงการเลือกวิธีการและเครื่องมือ

* ดำเนินการประเมินความต้องการจำเป็น และตีความผล เพื่อแนะนำการกระทำที่เหมาะสม

* พิจารณาความเหมาะสม ความสมบูรณ์ และความถูกต้องของแผนการประเมินความต้องการจำเป็นและเหตุผล

๓.ประเมิณคุณลักษณะของผู้เรียนผู้เข้ารับการฝึกอบรม

* แยกความต่างระหว่างการประเมินทักษะเริ่มเข้าเรียน (entry skills)

* การประเมินความรู้เดิมที่ต้องมีก่อนและการประเมินความถนัด ระบุพิสัยของคุณลักษณะที่สัมพันธ์กันของผู้เรียนผู้รับการฝึกอบรม และพิจารณาพิธีการสำหรับการประเมินผล

* พัฒนาแผนสำหรับการประเมินคุณลักษระของผู้เรียนผู้รับการฝึกอบรมและนำไปใช้พิจารณาความเหมาะสม ความเข้าใจ และความเพียงพอของการประเมินผลคุณลักษณะของผู้เรียนผู้รับการฝึกอบรม

๔.วิเคราะห์โครงสร้างคุณลักษณะของงาน (job) ภาระงาน (tasks) และเนื้อหาเลือกและใช้ระเบียบวิธีการเพื่อการวิเคราะห์โครงสร้างคุณลักษณะที่เหมาะสมกับงานต่อภาระงานย่อยหรือเนื้อหาและบอกเหตุของการเลือกด้วย

๕.เลือกคำกล่าวของผลที่ได้รับของผู้เรียน

* กล่าวถึงจุดประสงค์ที่มีความแตกต่างกันในรูปของการปฏิบัติพฤติกรรมจากเป้าประสงค์ของกาเรียนการสอน เป้าประสงค์ของการจัดการ กิจกรรมของผู้เรียน และจุดประสงค์ที่เขียนขึ้นในสไตล์อื่นๆ

* กล่าวถึงผลที่ได้รับในรูปของการปฏิบัติซึ่งจะสะท้อนถึงความตั้งใจของกาเรียนการสอน พิจารณาความถูกต้องความเข้าใจ และความเหมาะสมของข้อความที่กล่าวถึงผลที่ได้รับของผู้เรียนในรูปของการวิเคราะห์งาน ภาระงาน และเนื้อหาวิชา และการพิจารณาการลงความเห็นของลูกความ

๖.วิเคราะห์คุณสมบัติของสถานการณ์ (สิ่งแวดล้อมทางการเรียน)

* วิเคราะห์คุณสมบัติของสถานการณ์ และตัดสินความสัมพันธ์ของทรัพยากรและข้อจำกัด

* พิจารณาความถูกต้อง ความเข้าใจ และความเหมาะสมของการวิเคราะห์สถานการณ์

๗.ลำดับขั้นตอนของผลที่ได้รับของผู้เรียน

* เลือกวิธีการเหมาะสมลำดับชั้นของผลที่ได้รับจากการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับสถานการณ์กับขั้นตอนของผลที่ได้รับ และถ้อยคำกล่าวที่มีเหตุผลสำหรับลำดับขั้น พิจารณาความถูกต้อง ความสมบูรณ์และความเหมาะสมของขั้นตอนของผลที่ได้รับของผู้เรียน

๘.ชี้เฉพาะกลยุทธ์การเรียนการสอน

* เลือกกลยุทธ์ที่เหมาะสมต่อสารสนเทศที่เกี่ยวกับคุณสมบัติของผู้เรียน ทรัพยากรและข้อจำกัด ผลที่ได้รับของผู้เรียนตามความต้องการ และสารสนเทศที่ตรงกับเรื่องอื่นๆ และถ้อยคำที่เป็นเหตุเป็นผลสำหรับการเลือก

๙.ลำดับชั้นกิจกรรมของผู้เรียน

* ระบุขั้นตอนกิจกรรมที่เหมาะสมของผู้เรียน จะทำให้ประสบความสำเร็จผลที่ได้รับเฉพาะอย่าง และถ้อยคำที่เป็นเหตุเป็นผลสำหรับขั้นตอน

* พิจารณาความเหมาะสมและความสมบูรณ์ของลำดับชั้นกิจกรรมของผู้เรียน

๑๐.ตัดสินใจเกี่ยวกับทรัพยากรการเรียนการสอน (สื่อ) ที่เหมาะสมต่อกิจกรรมการเรียนการสอน

* พิจารณาความเป็นพิเศษของทรัพยากรกาเรียนการสอนตามความต้องการเพื่อกลยุทธ์การเรียนการสอนที่ขัดแย้งและผลที่ได้รับของผู้เรียน

* ประเมินทรัพยากรการเรียนการสอนที่มีอยู่ซึ่งตัดสินความเหมาะสมสำหรับกลยุทธ์การเรียนการสอนเฉพาะ และผลที่ได้รับของผู้เรียน

* ปรับทรัพยากรการเรียนการสอนที่มีอยู่

* เตรียมระบุความพิเศษในการผลิตวัสดุอุปกรณ์ต่างๆ ตามต้องการ (สตอรี่บอร์ดบทเรียน หัวข้อสคริป อื่นๆ

๑๑.ประเมินการเรียนการสอน/การฝึกอบรม              

* วางแผนและดำเนินการประเมินผลเพื่อปรับปรุง (formative evaluation) เช่น ทดลองเนื้อหาให้ผู้เชี่ยวชาญปรับปรุง

* พัฒนาพิสัยของเทคนิคการเก็บรวบรวมสารสนเทศ (เช่น แบบสอบถาม แบบสัมภาษณ์ แบบทดสอบ สถานการณ์จำลอง และการสังเกต อื่นๆ)

๑๒.สร้างสรรค์รายวิชา ชุดการฝึกอบรม และระบบการจัดการประชุมเชิงปฏิบัติการ

* ตัดสินใจเกี่ยวกับองค์ประกอบของรายวิชา/ชุดการฝึกอบรม/ระบบการจัดการประชุมเชิงปฏิบัติการ และถ้อยคำที่เป็นเหตุผลสำหรับการเลือก

* พิจารณาความเหมาะสม ความเข้าใจ และความเพียงพอของระบบการจัดการที่มีอยู่

๑๓.วางแผนและเฝ้าระวังติดตามโครงการพัฒนาการเรียนการสอน

* พัฒนาและติดตามแผนโครงการพัฒนาการเรียนการสอน (รวมถึงเวลา งบประมาณ บุคลากรอื่นๆ) ที่เหมาะสมต่อธรรมชาติของโครงการและสถานการณ์

๑๔.สื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพทางทัศนะ ทางการพูด และทางการเรียน

๑๕.สาธิตพฤติกรรมที่เหมาะสมระหว่างบุคคล กระบวนการกลุ่ม และพฤติกรรมการให้คำปรึกษา

* สาธิตพฤติกรรมระหว่างบุคคลและปัจเจกบุคคลและกับกลุ่ม และถ้อยคำที่มีเหตุผลสำหรับการใช้พฤติกรรมในสถานการณ์ที่กำหนดให้

* สาธิตพฤติกรรมการให้คำปรึกษากับปัจเจกบุคคลและกับกลุ่ม และถ้อยคำที่มีเหตุผลสำหรับพฤติกรรมใรสถานการณ์ที่กำหนดให้

* พิจารณาความเหมาะสมของพฤติกรรมระหว่างบุคคล กระบวนการกลุ่ม และการให้คำปรึกษาในสถานการณ์ที่กำหนดให้

๑๖.ส่งเสริมการแพร่กระจาย และการรับเอา (adoption) กระบวนการพัฒนาการเรียนการสอนมาใช้

* เลือกกลยุทธ์ที่เหมาะสมสำหรับส่งเสริมการแพร่กระจาย และการรับเอากระบวนการพัฒนาการเรียนการสอนในสถานการณ์ที่กำหนดให้ และถ้อยคำที่มีเหตุผลสำหรับกลยุทธ์

           การออกแบบการเรียนการสอน มีประโยชน์ต่อบุคลากรทางการศึกษา เช่น ผู้บริหาร ครูผู้สอน โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับผู้เรียน การออกแบบการเรียนการสอนช่วยสนองความต้องการ และความแตกต่างระหว่างบุคคล ส่งเสริมการเรียนรู้แบบร่วมมือกันมากกว่าการแข่งขันกันและสนับสนุนให้ผู้เรียนเก่งไปได้เร็วสุดพรมแดนของความรู้ สำหรับผู้เรียนก็จะได้รับความสนใจอย่างทั่วถึง

           แบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไปเกี่ยวข้องกับการวิเคราะห์ การพัฒนา การนำไปใช้ และการประเมินผล ขั้นของการออกแบบจำลองโดยทั่วไปเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลาและสิ่งที่สนับสนุนการออกแบบการเรียนการสอนคือ การสำรวจวิธีการที่ใช้ในสาขาวิชา การทบทวนภายใน และการพัฒนาแบบทดสอบ

           บทบาทของผู้ออกแบบการเรียนการสอนมีได้หลากหลาย ขึ้นอยู่กับความสัมพันธ์ที่มีต่อผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา ผู้ออกแบบกาเรียนการสอนมีบทบาทเป็นทั้งนักวิจัยการออกแบบการเรียนการสอน (ID researcher) และนักปฏิบัติการออกแบบการเรียนการสอน (ID practitioner) โดยที่นักวิจัยสนใจศึกษาตัวแปรและพัฒนาทฤษฎีที่สัมพันธ์กับการเรียนการสอน มีบทบาทเป็นผู้ชำนาญการพิเศษ ในขณะที่นักปฏิบัติสนใจการประยุกต์งานวิจัย และทฤษฎีพัฒนาการเรียนการสอน และวัสดุอุปกรณ์มีบทบาทเป็นผู้รู้ทั่วๆ ไป

           งานและผลิตผลของการออกแบบการเรียนการสอน ผู้ออกแบบการเรียนการสอนบางครั้งทำหน้าที่เป็นผู้ชำนาญการ บางครั้งเป็นผู้ปฏิบัติการที่มีสมรรถภาพ เป็นผู้นิเทศ เป็นผู้ชำนาญการด้านสื่อ เป็นนักเทคโนโลยีการเรียนการสอน เป็นผู้จัดการเรียนการสอน ผลิตผลของการออกแบบการเรียนการสอนเช่น แบบการสอน ชุดการสอนรายวิชา โปรแกรมคอมพิวเตอร์ การเรียนการสอนด้วยตนเองโดยอาศัยคอมพิวเตอร์เป็นพื้นฐาน หลักสูตร และแบบฝึกปฏิบัติ

           สมรรถภาพของผู้ออกแบบการเรียนการสอน ผู้ออกแบบการเรียนการสอนต้องมีความสามารถในการคิดทั้งเชิงรูปธรรมและนามธรรม มีความคงเส้นคงวา มีเหตุมีผล มีความถนัด มีความสนุกสนานในการทำงาน ในการสร้างแบบจำลอง มีความสามารถในการเขียนและการเรียบเรียง มีความเข้าใจในภาระ การทำงารร่วมกับผู้อื่นได้ มีความรู้กว้างไกล ยอมรับคำวิพากษ์วิจารณ์ อดทนต่อผู้สงสัยของผู้อื่นที่มีต่องาน หรืออีกนัยหนึ่งคือ มีเจตคติหรือค่านิยมที่ดีต่องาน มีความรู้เฉพาะทาง และมีทักษะเชาวน์ปัญญาหรือวิธีการ รู้จักสังเกต วิเคราะห์ใช้เทคนิคการวัดผลและสร้างแบบทดสอบ ตลอดจนมีทักษะทางสถิติและการติดต่อสื่อสาร

สรุป

        การออกแบบการเรียนการสอน หมายถึง กระบวนการแก้ปัญหาการเรียนการสอน โดยการวิเคราะห์สถานการณ์ หรือเงื่อนไขในการเรียนรู้อย่างเป็นระบบ แล้วจึงวางแผนการเรียนการสอนอย่างเป็นระบบเพื่อให้การเรียนการสอนบรรลุจุดหมายโดยอาศัยความรู้จากหลายทฤษฎี เช่น ทฤษฎีการเรียนรู้ ทฤษฎีการเรียนการสอน ทฤษฎีการติดต่อสื่อสาร ตลอดจนทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์คอมพิวเตอร์

        ทฤษฎีการสอนเป็นพื้นฐานความรู้สำคัญที่สามารถประยุกต์ไปสู่การออกแบบการเรียนการสอนได้โดยตรง ซึ่งแตกต่างจากทฤษฎีการเรียนรู้ที่เพียงแต่อธิบายว่า การเรียนรู้เกิดขึ้นได้อย่างไร แต่มิได้เสนอแนะว่าจะทำอย่างไรจึงจะส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้ได้ดีที่สุด แต่ทฤษฎีการสอนพยายามจะวิเคราะห์เงื่อนไขของการเรียนการสอนและชี้แนะการจัดสิ่งแวดล้อมการเรียนรู้ที่จะช่วยให้ผู้เรียนเกิด การเรียนรู้ได้ดีที่สุด  แม้ว่าจะไม่มีทฤษฎีการสอนใดที่มีความสมบูรณ์ที่สามารถจะอธิบายการจัดสภาพ การเรียนการสอนสำหรับผลการเรียนรู้ได้ทุกประเภทและเหมาะสมกับผู้เรียนที่มีลักษณะแตกต่างกัน

          ทฤษฎีการเรียนรู้มีอิทธิพลต่อการจัดการเรียนการสอนมาก เพราะจะเป็นแนวทางในการกำหนดปรัชญาการศึกษาและการจัดประสบการณ์ เนื่องจากทฤษฎีการเรียนรู้เป็นสิ่งที่อธิบายถึงกระบวนการ วิธีการและเงื่อนไขที่จะทำให้เกิดการเรียนรู้และตรวจสอบว่าพฤติกรรมของมนุษย์ มีการเปลี่ยนแปลงได้อย่างไร

         ระบบและวิธีการเชิงระบบ ถูกนำมาใช้เป็นแนวคิดในการออกแบบการทำงานและการแก้ปัญหาใน การทำงานต่าง ๆ ให้ประสบความสำเร็จในสาขาต่าง ๆ เช่น ด้านวิศวกรรม ด้านอิเล็กทรอนิกส์ ด้านการทหาร และด้านอวกาศ เป็นต้น ต่อมาได้มีการนำวิธีการเชิงระบบมาใช้ในการจัดการเรียนการสอน โดยนักการศึกษาที่มีอิทธิพลต่อแนวคิดนี้หลายท่าน อาทิ ไทเลอร์ (Tyler) กาเย่ (Gagné) บริกส์ (Briggs) เกลเซอร์ (Glaser) และ ดิคและคาเรย์ (Disk & Carey) เป็นต้น

          การออกแบบการเรียนการสอน ควรมีการวางแผนเพื่อพิจารณาว่าผู้เรียนเป็นใคร มีคุณลักษณะพื้นฐานอย่างไร กำหนดจุดมุ่งหมายในการสอนครั้งนั้นอย่างไร จะใช้วิธีการเรียนการสอนและกิจกรรมการเรียนรู้ และวิธีการประเมินผลการเรียนอะไรบ้าง จึงจะสามารถทำให้การสอนนั้นบรรลุเป้าหมาย คือ ภายหลังเรียนแล้วรู้ เข้าใจ จดจำ นำไปใช้ ทำได้ สร้างสรรค์ สิ่งใหม่ได้เป็นต้น ดังนั้นสิ่งที่ควรพิจารณาในการออกแบบการเรียนการสอน ได้แก่ ผู้เรียน วิธีการสอนและกิจกรรมการเรียนรู้ จุดมุ่งหมาย และการประเมิน

ในการออกแบบการเรียนการสอนจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องอาศัยคุณลักษณะและสมรรถภาพของผู้ออกแบบการเรียนการสอนเพื่อการจัดการเรียนรู้ที่ประสบความสำเร็จและมีประสิทธิภาพดังนี้

เพิ่มเติม :  ตัวอย่างการออกแบบการเรียนการสอนอีเลิร์นนิง (Instructional design for e-Learning)

การจัดการเรียนการสอนอีเลิร์นนิงนั้นมีความแตกต่างในการจัดการเรียนการสอนในห้องเรียนปกติ เนื่องจากผู้เรียนและผู้สอนอาจมีความแตกต่างกันในเรื่องของเวลา และสถานที่ ผู้ที่จัดการเรียนการสอนอีเลิร์นนิงจึงจำเป็นต้องมีความเข้าใจลักษณะและธรรมชาติของการเรียนการสอนทางไกลที่ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารด้านคอมพิวเตอร์และอินเตอร์เน็ตเป็นสื่อกลาง ซึ่งผู้เรียนมักคาดหวังการได้รับปฏิสัมพันธ์จากผู้สอน รวมถึงการตอบสนองความแตกต่างรายบุคคลที่มากกว่าในห้องเรียนปกติ ตลอดจนต้องมีความเข้าใจเกี่ยวกับหลักการการศึกษาทางไกลผ่านอินเตอร์เน็ต ทฤษฎีการสื่อสาร ทฤษฎีการเรียนรู้ ทฤษฎีระบบ และรูปแบบระบบการเรียนการสอน เพื่อเป็นฐานในการออกแบบการเรียนการสอนอีเลิร์นนิงได้ อีกทั้งการออกแบบการเรียนการสอน มิได้เป็นการเน้นที่การถ่ายโอนความรู้ (Transfer of knowledge) จากผู้สอนไปยังผู้เรียนเท่านั้น การเรียนการสอนแบบอีเลิร์นนิงจำเป็นต้องคำนึงถึงการออกแบบการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญซึ่งประกอบด้วยการเรียนตามอัตราความก้าวหน้ารายบุคคล การมีปฏิสัมพันธ์ในการเรียนการสอนเป็นสำคัญ และสภาพแวดล้อมทางการเรียนรู้ผ่านอินเตอร์เน็ตด้วย

  สำหรับการจัดการเรียนการสอนอีเลิร์นนิงนั้น แบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนอีเลิร์นนิงสามารถนำหลักการพื้นฐานในการออกแบบการเรียนการสอน คือ แบบจำลอง ADDIE Model ทั้งองค์ประกอบ ๕ ขั้นตอน ดังนี้

๑. การวิเคราะห์ ในการออกแบบการเรียนการสอนแบบอีเลิร์นนิงควรดำเนินการวิเคราะห์รายละเอียด ๕ ด้าน

๑.๑ วิเคราะห์ความจำเป็น

  - จัดการเรียนการสอนอีเลิร์นนิงในหลักสูตร รายวิชา หรือเนื้อหาอะไร

  - จัดการเรียนการสอนแบบอีเลิร์นนิงเต็มรูปแบบ หรือแบบผสมผสาน หรือเสริมการเรียนการสอน

    ๑.๒ วิเคราะห์เนื้อหา หรือกิจกรรมการเรียนการสอน

  - การแบ่งเนื้อหาเป็นหัวข้อใหญ่ หรือหัวข้อย่อย ๆ เพื่อให้มีความชัดเจน กำหนดเลือกกิจกรรมการเรียนการสอนที่เหมาะสมที่จะให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพ

๑.๓ วิเคราะห์ผู้เรียน

  - ข้อมูลผู้เรียน เช่น ระดับชั้น อายุ ความรู้พื้นฐาน เพื่อให้ได้บทเรียนที่มีคุณภาพ และเหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมาย

๑.๔ วิเคราะห์วัตถุประสงค์

 - กำหนดวัตถุประสงค์ด้ายพุทธิพิสัย คือ พฤติกรรมเกี่ยวกับความรู้ ความเข้าใจ ด้านจิตพิสัย คือ พฤติกรรมเกี่ยวกับความรู้สึก ค่านิยม ทัศนคติ และด้านทักษะพิสัย คือ พฤติกรรมเกี่ยวกับการกระทำหรือการปฏิบัติ

 - ระดับชั้น อายุ ความรู้พื้นฐาน เพื่อให้ได้บทเรียนที่มีคุณภาพและเหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมาย

๑.๕ วิเคราะห์สภาพแวดล้อม

  - อุปกรณ์สนับสนุนการเรียนรู้ของผู้เรียน เช่น เครื่องอุปกรณ์คอมพิวเตอร์แม่ข่าย จำนวนเครื่องคอมพิวเตอร์ในสถาบัน ระบบจัดการสอน

  - จำนวนผู้เรียนที่มีคอมพิวเตอร์อุปกรณ์คอมพิวเตอร์พกพา สามารถเข้าถึงอินเตอร์เน็ต ความเร็ว 

๒. ออกแบบ

  - การเขียนผังงาน การออกแบบ storyboard เพื่อจัดลำดับความสัมพันธ์ของเนื้อหาแต่ละส่วนบทดำเนินเรื่อง และการออกแบบบทเรียน ภาพ ข้อความ เสียง และมัลติมีเดีย กิจกรรมการเรียน การกำหนด ปฏิสัมพันธ์การเรียน และการประเมินผล

  - การนำตัวบทบทเรียนที่ผ่านการออกแบบและวิเคราะห์จากขั้นวิเคราะห์มาพัฒนาเป็นการเรียนอีเลิร์นนิง

  - การออกแบบหน้าจอภาพ (screen design) การจัดพื้นที่และองค์ประกอบของจอภาพเพื่อใช้ในการนำเสนอเนื้อหา ภาพ กราฟิกเสียง สี ตัวอักษร และส่วนประกอบอื่น ๆ ให้เหมาะสมกับการเรียนรู้ของผู้เรียน

        ๓. พัฒนา ขั้นพัฒนาเป็นขั้นตอนของการลงมือปฏิบัติการสร้างบทเรียนตามผลการออกแบบจากขั้นตอนที่สอง ขั้นตอนนี้เป็นขั้นตอนที่ต้องอาศัยผู้มีความเชี่ยวชาญหลายด้าน เช่น นักออกแบบคอมพิวเตอร์กราฟิก นักคอมพิวเตอร์ผู้ดูแลและจัดการระบบการจัดการเรียนการสอน (LMS : learning management system)

        ๔. นำไปใช้ การนำเสนอการเรียนผ่านระบบบริหารจัดการเรียนการสอนเผยแพร่บนระบบเครือข่ายคอมพิวเตอร์ (network) และสู่การนำไปจัดการเรียนการสอนจริง

       ๕. ประเมิน การประเมินการวิเคราะห์ การประเมินการออกแบบ การประเมินการพัฒนาและการประเมินเมื่อนำไปใช้จริงของระบบอีเลิร์นนิง โดยกระทำระหว่างดำเนินการ คือ การประเมินระหว่างดำเนินงาน (formative evaluation) และประเมินภายหลังการดำเนินงาน (summative evaluation) การประเมินจะทำให้ผู้พัฒนาทราบข้อมูลเพื่อปรับปรุงแก้ไขข้อบกพร่องในขั้นตอนต่าง ๆ
 https://sites.google.com/site/sirinartcwp/e-learning-design